نقش سرمایه اجتماعی در توسعه

محمد سلیم زهرابی

کارشناس ارشد مدیریت بازرگانی

امروز توفیق سازمانها را نمی توان تنها در انباشت ثروت مادی و تجهیز به آخرین امکانات و فناوریها ارزیابی کرد؛ زیرا سرمایه مالی - فیزیکی و انسانی بدون سرمایه اجتماعی فاقد کارایی است و به عبارت دیگر استفاده بهینه از سرمایه مالی و فیزیکی و انسانی در سازمانها بدون شبکه روابط متقابل بین اعضای سازمان که توأم با اعتماد، محبت و دوستی و در جهت حفظ ارزشها و هنجارهای سازمانی است امکان پذیر نخواهد بود.

تعریف دیگر سرمایه اجتماعی عبارت است از: مجموعه هنجارهای موجود در سیستم های اجتماعی که موجب ارتقای سطح همکاری اعضای آن جامعه می گردد.

بانک جهانی، سرمایه اجتماعی را پدیده ای می داند که حاصل تأثیرات نهادهای اجتماعی، روابط انسانی و هنجارها به روی کمیت و کیفیت و تعاملات اجتماعی است و تجربه نشان می دهد این پدیده تأثیر قابل ملاحظه ای بر اقتصاد و توسعه کشور دارد.

سرمایه اجتماعی بر خلاف سرمایه های فیزیکی است، بلکه حاصل تعاملات و هنجارهای گروهی و اجتماعی است و افزایش آن می تواند موجب پایین آمدن هزینه های اداره جامعه و هزینه های عملیاتی سازمان شود. سرمایه اجتماعی حاصل پدیده های ذیل در یک سیستم اجتماعی است.

اعتماد متقابل، تعامل اجتماعی متقابل، گرههای اجتماعی، احساس وجود، تصویر مشترک از آینده ، یکی از مفاهیم مفید سرمایه اجتماعی ( شبکه اعتماد) است که شبکه اعتماد عبارتند از گروهی از افراد که بر اساس اعتماد متقابل از اطلاعات هنجارها و ارزشهای یکسان در تبادلات خود استفاده می کنند و بحث شعاع اعتماد که تمامی گروههای اجتماعی دارای میزان خاصی از شعاع اعتمادند هرچه یک گروه دارای شعاع اجتماعی و اعتماد بالاتری باشد سرمایه اجتماعی بالاتری در سازمان و جامعه ایجاد می شود. به عنوان مثال به دو نوع سرمایه اجتماعی اشاره می شود:

1- سرمایه اجتماعی در سطح خود در رابطه با پدیده هایی نظیر ارزشها، نگرش ها، تعهدات، مشارکت اعتماد موجود در سیستم اجتماعی سازمان و جامعه بحث می کند.

2- سرمایه اجتماعی از نوع ساختاری که در رابطه با ساختارها و فرایندهای مدیریتی نظیر پاسخگویی مدیران و رهبران جامعه در قبال عملکردشان، شفافیت در تصمیم گیری و اقدام بر سر کار گروهی نام دارد تأکید دارد.

یکی از مسائلی که موجب از میان رفتن سرمایه اجتماعی در سازمانها و جامعه می شود؛ جدایی مدیران از کارکنان و جدایی مدیران و کارکنان از جامعه و سازمانها ( نظیر ساختار سلسله مراتبی) است و مدیران از راههای مختلف می توانند به ایجاد توسعه سرامایه اجتماعی در سازمانها و جامعه یاری رسانند که بعضی از آنها مربوط به جامعه در سطح کلان و بقیه مربوط به دورن سازمان در سطح خرد است که عبارت است از:

1- پایبندی به اخلاقیات:

مدیرانی که اصول اخلاقی را در عملکردها و تصمیمات سازمانی بکار می برند سرمایه اجتماعی ایجاد می کنند. آقای( دوبل) از سه دسته معیار اخلاقی صحبت می کند: 1) احساس مسئولیت در مقابل حکومت و جامعه 2) مسئولیت فردی 3) دوراندیشی و خیرخواهی

توجه به این سه عامل مجموعا فرد را به تصمیم گیری اخلاقی قادر می سازد و از چهار منبع دیگر برای تدوین اصول اخلاقی استفاده می شود: 1) مصلحت عمومی 2) مصلحت حکومتی 3) مصلحت سازمانی 4) مصلحت فردی و اجتماعی می تواند جامعه را به توسعه نزدیک کند.

2- احساس مسئولیت اجتماعی:

سازمان و جامعه با هم در تعامل پویا قرار دارند و در این رابطه افراد و اعضای جامعه مایلند مدیران و مسئولان و سازمان در مقابل آنها احساس مسئولیت کنند و تنها به فکر سود و منافع سازمانی و فردی خود نباشند و هر گاه شهروندی احساس کند که مسئولین و سازمان در مقابل او پاسخگو است و جامعه هم تلقی مثبتی در مورد مدیران و سازمان پیدا می کند.

3- وحدت جامعه:

یکی از مسائلی که موجب از میان رفتن سرمایه اجتماعی می شود، جدایی مدیران و کارکنان سازمانها با جامعه است که بصورت عارضه متفاوت بودن( ما) و آنها جلوه می کند. در چنین حالتی مدیران خود را با دیگران متفاوت می بینند و بین خود و مراجعه کنندگان جدایی احساس می کنند و این نوع نگرش بر رفتار مدیران اثر منفی به جا می گذارد و اعتماد جامعه را از خود و سازمان مربوطه سلب می کنند و باید مدیران احساس کنند مشتریان و ارباب رجوع شهروندان آنها نیستند بلکه جزء ی از ما هستند. اگر آنها آسیب بینند ما هم آسیب خواهیم دید.

4- تلاش در جهت ایجاد اعتماد در جامعه:

یکی دیگر از سرمایه های اجتماعی تلاش مدیران و رهبران جامعه اعتماد سازی است و ایجاد پل ارتباطی اعتماد بین مدیران و جامعه با ایجاد روابط مستمر و موفق و تدریجی شکل می گیرد. انسانها پس از شناخت مناسب و تدریجی از یکدیگر به هم اعتماد پیدا می کنند ولی متاسفانه در سازمانهای ما روابط و ارتباط به گونه ای است که افراد و واحدهای سازمانی از یکدیگر شناخت واقعی و مناسب را کسب نمی کنند.

نشانه های ضعف سرمایه اجتماعی در سازمانها

هر چه ذخیره سرمایه اجتماعی در سازمانها بالا باشد نیاز به تدیون قوانین و مقررات کمتر و ایجاد نهادهای اجرایی و نظارتی کاهش می یابد و به نظر می رسد مدیران از طریق شاخصها و عوامل زیر می توان درجه و میزان سرمایه اجتماعی در سازمان را تشخیص دهند بدین معنا که هر چه میزان این عوامل در سازمان بالا باشد سرمایه اجتماعی کمتر خواهد بود.

1- دستوالعمل ها و بخش نامه ها 2-  نهادهای متعدد نظارتی و بازرسی 3- شایعه پراکنی 4- ترور و تخریب شخصیتها 5- تخلفات اداری 6- بی اعتمادی کارکنان به سازمان 7- شکست تیم های کاری 8- تمایل نداشتن کارکنان به یادگیری دانش روز 9- فقدان روحیه رقابت جویی در درون سازمان 10- افزایش غیبت و مرخصی

Www.zohraby.mihanblog.com